آیین تفأل به حافظ؛ زده‌ام فالی و فریاد رسی می‌آید

در این که اولین بار از چه زمانی تفأل به حافظ رسم شد و زمان و نحوه فال گرفتن، روایت­‌های متفاوتی وجود دارد.به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه فارس، "ادوارد براون" در جلد سوم کتاب "تاریخ ادبیات ایران" اشاره می­‌کند که پس از فوت حافظ، عده­ ای بر آن می­‌شوند تا با تکفیر او، از دفن پیکر لسان­ الغیب در گورستان ممانعت کنند و سرانجام نظر جمع بر این قرار می­‌گیرد تا با تفأل از کلام خود حافظ کمک بگیرند.
براون در کتاب خود آورده است: این‌ گروه پس از آن تمامی غزل­‌های حافظ را نوشته و در سبدی ریخته و از کودکی می­‌خواهند تا یکی را برگزیند و با کمال تعجب، پاسخی باورنکردنی و شگفت­ آور از حافظ می­‌شنوند که بیتی از آن غزل این است:قدم دریغ مدار از جنازه حافظ / که گر چه غرق گناهست، می­رود به بهشت..... و این را سرآغاز تفأل زدن به حضرتش می­‌داند.“شاپور پساوند" شاعر شیرازی در زمینه تفأل به حضرت حافظ، در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه فارس، گفت: شاید مردم مغرب زمین به پدیده‌­ای به نام فال گرفتن مثل ما شرقی­‌ها انسی تا این حد نداشته باشند، اما در شبه قاره هند، عثمانی و کشورهای همسایه شمال، این عقیده طبیعی است تا آن جا که سر دیوان شاعران دیگری نظیر بیدل هم در آورده است. الهام گرفتن از شعر حافظ و مصلحت جویی از او هم از همین موارد است که این مردم را به سوی خواجه بیش از سایر شاعران جذب کرده است.پساوند افزود: انسان‌ها هرگاه دتنگنایی گرفتار می­‌شوند برای رهایی از آن از هر وسیله­ ای استفاده می­‌کنند، به ویژه در اموری که به نوعی قضا و قدری باشد و این به زمان حال و قوم ملتی خاص هم منحصر نمی­‌شود. از هزاره­‌های پیش از این مردم کتاب‌های مقدس در هنگام گرفتاری‌ها کمک می­‌گرفتند، مثلاً با فرو کردن شی ئی ظریف و نازک لابه­ لای کتاب آن را می­‌گشودند و با خواندن آن صفحه از صاحب کتاب راهنمایی می­‌گرفتند.

وی ادامه داد: این کار که شکل دیروزین همین فال گرفتن است، بعدها با آثاری نظیر کتاب‌های حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان مولانا، گلستان سعدی و سرانجام پر بسامدترین آن دیوان حافظ، رونق یافت، تا آن جا که امروز در مشرق زمین، بیشترین رویکرد مردم غیر ایرانی هم به همین دیوان حافظ است. این عمل ناشی از ارتباط معنوی آنان با جهان بینی حافظ و تأثیری است که این شاعر بر حافظه آنان داشته است. در این رابطه اعتماد ما اعتقاد و ارتباط حسی مردم با جهان بینی و کلام خواجه از یک سو و سحر کلام و توانایی­‌ها و ظرفیت­‌های واژگانی شاعر از دیگر سو، هر کدام سهمی در تأثیر شعر خواجه بر حافظه جامعه دارد.به باور"پرویز خائفی " شاعر معاصر هم یکی از چیزهای مهم در باره حافظ این است که می‌گویند پیر حافظ، خواجوی کرمانی است و یا پیری است که به او وابستگی دینی داشته است. حافظ هیچ‌گاه غافل از دردهای بشری نشد و به این جهت شعرش ماندگار شده است.او گفت: این تفال به حافظ، به دلیل آن است که در شعر او هم غم و هم شادی هست. از جنبه خرافی که بگذریم به هر حال، حافظ تنوع اندیشه دارد و باعث می‌شود عده‌ای به او تفال بزنند و بر اساس آن تصمیم بگیرند.خائفی خاطرنشان کرد: معمولاً کسانی به تفأل روی می­‌آورند که مشکلی داشته و یا در انجام کاری تردید داشته باشند و از آنجایی که مردم خواجه را حافظ قرآن می­‌دانند و با توجه به بعضی از اشعارش که او را با عالم غیب مربوط می­‌دانسته­ اند و به همین خاطر لسان­الغیب لقبش داده­ اند، اکثراً با ایمان و علاقه خاصی گفته‌هایش را پذیرفته و به کار می­‌بندند.

"ابوالقاسم فقیری" فرهنگ­ پژوه شیرازی هم بر این اعتقاد است که مردم ادب­ پرور این سرزمین عموماً و فارسی­‌ها خصوصاً به شعر حافظ عشق می­‌ورزند و بعد از کتاب آسمانی ما قرآن مجید، به تنها کتابی که تفأل می­‌زنند، دیوان حافظ است که از روح پر فتوح او همت خواسته و حل مشکل خود را از او می­‌خواهند.وی گفت: تاریخچه تفأل به زمان­‌های دور برمی­‌گردد. در زمان حافظ هم تفأل زدن مرسوم بوده و بیتی از حافظ حکایت از این رسم دارد: از غم و درد نکن ناله و فریاد که دوش/ زده­ ام فالی و فریادرسی می­‌آید.گفتنی است متن کامل غزلی از حافظ که گفته می شود در اولین تفأل به دیوان حافظ آمده، به شرح زیر است:

کنون که می‌دمد از بوستان نسیم بهشت

من و شراب فرح بخش و یار حورسرشت

گدا چرا نزند لاف سلطنت امروز

که خیمه سایه ابر است و بزمگه لب کشت

چمن حکایت اردیبهشت می‌گوید

نه عاقل است که نسیه خرید و نقد بهشت

به می عمارت دل کن که این جهان خراب

بر آن سر است که از خاک ما بسازد خشت

وفا مجوی ز دشمن که پرتوی ندهد

چو شمع صومعه افروزی از چراغ کنشت

مکن به نامه سیاهی ملامت من مست

که آگه است که تقدیر بر سرش چه نوشت

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ

که گر چه غرق گناه است می‌رود به بهشت